મંદિર અને મસ્જિદ// રામુ પટેલ ડરણકર

(જનકલ્યાણ જૂન -2017//પાનું :3)

 

મંદિર  અને મસ્જિદ વિશે ના તકરાર કર

થઈ શકે તો તું  બધાંથી  પ્યાર  કર.

મોટો નથી કોઈ ઈશ્વર માણસાઈથી

એ સત્યનો તું સત્વરે સ્વીકાર કર.

આ પથ્થર, આ ખંજર ને આ બંદૂક થકી

શું મેળવ્યું તેં ? તું જરા વિચાર કર !

કર્મ શું છે ? ધર્મ શું છે ? તું ન સમજે કશું

હ્રદયની ભાવનાના ધર્મનો સ્વીકાર કર.

અલ્લાહ ને ઈશ્વર તને મળશે બધે

કર બધાંથી પ્યાર ને પારાવાર કર.

ચોતરફ અંધકાર બસ, અંધકાર છે

પ્રગટાવ તું આતમ દીવો ને સવાર કર.

*************************************

 

એકશ્લોકી ભાગવત

આદૌ દેવકીદેવગર્ભજનનં ગોપીગૃહેવર્ધનમ્ I

માયા પૂતનાજીવતાપહરણં ગોવર્ધનો ધારણં II

કંસચ્છેદ કૌરવાદિ હનનં કુન્તીસુતાપાલનં  I

એતદ્  ભાગવત પુરાણકથિતમ્ શ્રી કૃષ્ણલીલામૃતં II

લઘુ ભાગવત

શ્રી વ્યાસ વલ્લભે કહી આ ભાગવત

આજ હું તમને કહું, વિચારી જુતે જાણ

દુષ્ટોનો ભૂમિ પર ભાર હલકો કરવા કર્યો વિચાર

પ્રભુએ એવી કીધી પેર જન્મ લીધો વસુદેવને ઘેર

મથુરામાં લીધો અવતાર કૃષ્ણ બન્યા દેવકીના બાળ.

કારાગૃહ જન્મ્યા મધરાત ત્યાંથી નાઠા વેઠી રાત.

અજન્મા જનમે શું દેવ બાળ સ્વરૂપ લીધું તતખેવ

વાસુદેવ લઈને નાઠા બાળ ગોકુળ ગામ ગયા તત્કાળ

જશોદાજી સોંપ્યા જઈ માયાદેવીને આવ્યા લઈ

કંસે જાણ્યું જન્મ્યું બાળ દોડી દુષ્ટ ગયો તત્કાળ

આક્રંદ કરતી માતા રહી બાળકી કરથી ગ્રહી

પથ્થર પર પટકે જ્યાં શીર છટકી જાણે છૂટ્યું તીર

રક્ષણ કરે જો દીનદયાળ તેનો થાય ન વાંકો વાળ

કૃષ્ણકનૈયો તારો કાળ ઉછરે છે ગોકુળમાં બાળ

મામા કંસ કરે વિચાર ભાણાનો કરવા સંહાર

મોકલે રાક્ષસ મહાવિકરાળ કૃષ્ણ કરે છે તેનો કાળ

નિત નિત નવી લીલાઓ કરે કેશવ કોઈનાથી ના ડરે

ગોવાળિયાની સાથે રમ્યા શામળિયા સૌને મન ગમ્યા

ગાયો ચારી ગોવાળ થાય, કાલિંદીને કાંઠે ગયા.

ગાયો પાણી પીએ જ્યાં , કાળીનાગ વસે છે ત્યાં,

જળમાં જોયું ઝાઝું ઝેર મરે, ગાય આવે ને લહેર

દુ:ખ ટાળવા કર્યો વિચાર કૃષ્ણ ચડ્યા કદમની ડાળ

ઝંઝાવાત કર્યો જળ માંહ્ય કાળીનાગ રહે છે ત્યાંય

પાટાતળીઓ પેઠા પાતાળ નાગણીઓએ દીઠા બાળ

અહીં ક્યાં આવ્યો બાળક બાપ સૂતા છે અહીં ઝેરી સાપ

બીક લાગશે છે વિકરાળ ઝેર જ્વાળાથી નીપજે કાળ

જે જોઈએ તે મુખથી માગ જા બાપુ તું અહીંથી ભાગ

એટલે જાગ્યો સહસ્ત્રફેણ મુખથી બોલ્યો કડવાં વેણ

શિર પર વીરચડ્યા જોઈ લાગ નાગણીઓ રડતી બેફામ

નાચનચૈયા નાચે નાચ રેશમ દોરથી નાથ્યો નાગ.

ટાળ્યું ઈન્દ્ર તણું  અભિમાન ગોવર્ધન તોળ્યો ભગવાન

વૃંદાવન જઈ કીધો વાસ રમ્યા ગોપીઓ સાથે રાસ

વૃજ વનિતા ફરતી ચોપાસા પેસી જતા જોઈ સૂતો આવાસ

મટકાં ફોડી માખણ ખાય કોઈ દેખે તો નાસી જાય

અનેક એવી લીલા કરી પછી નજર થઈ મામા ભણી

રાક્ષસ મામો કરે વિચાર ભાણાનો કરવા સંહાર

યુક્તિ અખાડા કરી કરી મલ્લયુદ્ધની રચના કરી.

અક્રૂર કાકા તેડવા ગયા દર્શન ક્રરીને પાવન થયા

કૃષ્ણ  કાકાની સાથે ગયા ગોકુળમાં સૌ દિલગીર થયા

મલ્લ મર્યા હાથીની સાથ કંસની સાથે ભીડી બાથ

પટકી પળમાં લીધો પ્રાણ રાક્ષસનું ના રહ્યું એંધાણ

પૂરણ કીધું ધાર્યું કાજ ઉગ્રસેનને આપ્યું રાજ

ભક્ત્ને ભેટ્યાં ભગવાન ધ્રુવપ્રહ્ લાદ ને અમરિષ જાણ

નરસિંહ સુદામાને કીધી સહાય સુધનવાશી કઢા રીત થાય

મીરાંબાઈનું ઝેર અમૃત કર્યું સખુબાઈનું કષ્ટજ હર્યું

બોડાણા પર કીધી દયા દ્વારકાથી ડાકોર ગયા.

અર્જુનને કીધા રણધીર દ્રૌપદી કેરા પૂર્યા ચીર

પાંડવ કેરી રક્ષા કરી કૌરવકુળને નાખ્યું દળી

લડીવઢીને જાદવ ગયા કૃષ્ણ એકલા પોતે રહ્યાં

સ્વધામ જોવા ચોટ્યું ચિત્ત જરા પારધી બન્યો નિમિત્ત

ત્રણ વ્રજ જોઈ માર્યું બાણ  પ્રભુ પધાર્યા વૈકુંઠધામ

ભાગવતકથા જે કોઈ ગાય, જન્મમરણથી મુક્ત જ થાય.

*********************************************

 

એક સામાન્ય મિત્ર અને એક સાચો મિત્ર

વિકાસ નાયક

March 13, 2020 | 2 Minute Read

• એક સામાન્ય મિત્રે કદી તમને રડતા જોયા નથી હોતા.
  એક સાચા મિત્રનો ખભો તમારાં આસુંઓથી ભીનો થયેલો હોય છે.
• એક સામાન્‍ય મિત્રને તમારાં માતા-પિતાનાં નામ ખબર નથી હોતાં.
  એક સાચા મિત્રની અડ્રેસ બુકમાં તમારાં માતા-પિતાના ફોન નંબર પણ નોંધેલા હોય છે.
• એક સામાન્ય મિત્ર તમારી પાર્ટીમાં વાઈનની બોટલ ભેટ તરીકે લઈને આપે છે.
  એક સાચો મિત્ર તમારે ત્યાં પાર્ટી કરતાં વહેલો આવી જાય છે,જેથી તે રાંધવામાં મદદ કરી શકે અને પાર્ટી પત્યા પછી મોડેથી જાય છે જેથી તે તમને સાફસફાઈમાં મદદ કરી શકે.
• એક સામાન્ય મિત્રને તેના સૂઈ ગયા બાદ તમે ફોન કરો તે જરાય ગમતું નથી.
  એક સાચો મિત્ર તમને આવે વખતે પૂછશે કે, તમે ફોન કરવામાં આટલી બધી વાર કેમ લગાડી.
• એક સામાન્ય મિત્ર જયારે તમારે ઘરે આવે ત્યારે અતિથિની જેમ વર્તે છે.
  એક સાચો મિત્ર તમારે ઘેર આવે ત્યારે જાતે રેફ્ર્જિરેટર ખોલી પાણી લઈ લે છે.
• એક સામાન્ય મિત્ર જયારે તમારી વચ્ચે મતભેદ થાય ત્યારે મિત્રતા પૂરી થઈ ગઈ એમ સમજે છે.
  એક સાચો મિત્ર વિચારે છે, મતભેદ તો થયા કરે. ઊલટું એથી તો મિત્રતા વધુ પાકી બને છે.
• એક સામાન્ય મિત્ર કહેશે, પછી.
  એક સાચો મિત્ર કહેશે, હમણાં. અને જે ઘડીએ તમને તેની જરૂર હોય ત્યારે તમારે પડખે ઊભો રહેશે.
• એક સામાન્ય મિત્ર તમે હંમશાં તેને માટે(હાજર) રહો એવી અપેક્ષા રાખે છે.
  એક સાચો મિત્ર અપેક્ષા રાખે છે, કે તે હંમેશાં તમારા માટે હાજર હોય.

[સાભાર : “કરંડિયો”, લેખક: વિકાસ ઘનશ્યામ નાયક]

હરીન્દ્ર દવેના કેટલાંક કાવ્યો(2)

       

           

            (1) અંધકાર

અંધકાર ગરવાનો રૂખડો બાવો,

કે અંધકાર વાંસવને વાયરાનો પાવો.

અંધકાર ગરબામાં જોગણીના ઠેકા,

કે અંધકાર ડુંગરામાં મોરલાની કેકા.

અંધકાર મેલડીના થાનકનો દીવો,

કે અંધકાર આંખડીની પ્યાલીથી પીવો.

અંધકાર સૂતો સૂરજની સોડે,

કે અંધકારજાગ્યો ઉજાગરાની જોડે.

અંધકાર પાટીમાં ચીતરેલ મીંડું,

કે અંધકાર સોનાના ખેતરમાં છીંડું.

અંધકાર વ્હેલા પરોઢિયાનું શમણું,

કે અંધકાર નમતું તારોડિયું ઉગમણું.

અંધકાર જોગીની ધૂણીની રખિયા,

કે અંધકાર પાણીની પોત પરે બખિયા.

અંધકાર બાળકને હાથ ફરે ગરિયો,

કે અંધકાર દાદીની વારતાનો દરિયો.

        (2)જ્યાં ચરણ રુકે ત્યાં કાશી

 

જ્યાં ચરણ રુકે ત્યાં કાશી,

ઝાકળનાં બિંદુમાં જોયો

ગંગાનો જલરાશિ.

જ્યાં પાય ઊઠે ત્યાં રાજમાર્ગ, જ્યાં તરતો ત્યાં મહાસાગર,

જે ગમ ચાલું એ જ દિશા, મુજ ધ્રુવ વ્યાપે સચરાચર;

           થીર રહું તો સરકે ધરતી

                હું તો નિત્ય પ્રવાસી.

સ્પરશું તો સાકાર, ન સ્પરશું તો જે ગેબી માયા,

હું જ ઉકેલું, હું જ ગૂંચવું, એવા ભેદ છવાયા;

           હું જ કદી લપટાઉં જાળમાં

           હું જ રહું સંન્યાસી.

હું જ વિલાસે રમું, ધરી લઉં હું જ પરમનું ધ્યાન,

કદી અયાચક રહું, જાચી લઉં કદી દુષ્કર વરદાન;

           મોત લઉ6 હું માગી, જે પળ

                લઉં સુધારસ પ્રાશી !

***********************************************************               

હરીન્દ્ર દવેના કેટલાંક કાવ્યો

હોઠ હસે તો

હોઠ હસે  તો ફાગુન

ગોરી ! આંખ ઝરે તો સાવન,

મોસમ મારી તું જ,

કાળની મિથ્યા આવનજાવન.

તવ દર્શનની પાર સજન, બે લોચન મારાં અંધ,

અવર વાણીને કાજ શ્રવણનાં દ્વાર કર્યાં મેં બંધ;

એક જ તવ અણસારે

મારા વિશ્વ તણું સંચાલન.

અણુ જેવડું અંતર ને તવ મબલખ આ અનુરાગ,

એક હતું વેરાન હવે ત્યાં ખીલ્યો વસંતી બાગ;

તવ શ્વાસોનો સ્પર્શ

હ્રદય પર મલયલહર મનભાવન.

કોઈને મન એ ભરમ, કોઈ મરમીના મનનું મિત,

બે અક્ષર પણ ભર્યાભર્યા, પ્રિય, માણી એવી પ્રીત;

પલપલ પામી રહી

પરમ કો મુદા મહીં અવગાહન.

*******************************

(2) ચાલો, ઠીક થયું

ચાલો, ઠીક થયું તમે મળી ગયાં,

નહીં તો અજાણ્યા જનપદે અહીં

કેમ કરી વિતાવી શકત

આટઆટલી ક્ષણો !

અજાણ, નિસ્પૃહ સહુ ચહેરા,

નીરસ નયન નિરુદ્દેશે ટકરાતાં,

શોધી રહ્યો આકુલ બનીને

નયન જે આપી શકે શાતા.

 

દૃષ્ટિનાં એ દૂર ને સુદૂર જતાં વ્હેણ

વળી પાછાં

તમે એકાએક સંગમનું રચી દીધું તીર્થ,

કર્ણનાં આયુધ સરી જાતાં ન્યાળી

અનુકંપા સહ રામ

શાપને સમેટી લિયે જેમ,

થોડા ફફડાટ પછી બિડાઈ ગયેલ બેઉ હોઠ,

એક ચમકાર પછી મૂંઝાઈ ગયેલાં નેત્ર,

ઉતાવળે ઊપડ્યા પછીથી

ભોંય ખોડાઈ ગયેલા બે ચરણ.

કામદહનથી સ્તબ્ધ ઉમા જેવાં

તમે સહસા અચેત;

દૃષ્ટિદોરે ચેતનાસંચાર

ભર્યાભર્યા જનપદે એકલા જનાર કેરો

જાણ થતાં પહેલાં તમે ઝાલી લીધો હાથ.

ચાલો, ઠીક થયું તમે મળી ગયાં.

અજાણ્યાં, અસંખ્ય  બધાં વદનોનો મર્મ

હવે પામું હું ચરમ.

મારું અધૂરું એકાંત

હવે પૂર્ણ.

******************************************

(3)નેણ ના ઉલાળો  

નેણ ના ઉલાળો તમે ઊભી બજાર

અહીં આવે ને જાય લાખ લોક,

મરકે કો ઝીણું, કોઈ ઠેકડી કરે ને વળી

ટીકી ટીકીને જુએ કોક.

અમથા જો ગામને સીમાડે મળો તો તમે

ફેરવી લિયો છો આડી આંખ,

આવરો ને જાવરો જ્યાં આખા મલકનો

ત્યાં આંખ્યુંને કેમ આવે પાંખ !

લાજને ન મેલો આમ નેવે કે રાજ

અહીં આવે ને જાય લાખ લોક.

નેણના ઊલાળામાં એવું કો ઘેન

હું તો ભૂલી બેઠી છું ચૌદ લોક,

પગલાં માંડું છું હું તો આગળ, ને વળી વળી

પાછળ વંકાઈ રહે ડોક,

આવી ફજેતી ના હોય છડેચોક

અહીં આવે ને જાય લાખ લોક.

******************************************

 

 

(મહાભારતનાં પાત્રો//નાનાભાઈ ભટ્ટ//આર.આર.શેઠ)

પાના: 58 થી 62

અર્જુન વનવાસ

દ્રૌપદી સાથે પાંચે પાંડવોનાં લગ્ન થયાં અને શ્રીકૃષ્ણ મોસાળું કરીને દ્વારકા ગયા, તે પછી ધૃતરાષ્ટ્રના બોલાવવાથી પાંડવો પાછા હસ્તિનાપુર ગયા ને ત્યાંથી થોડે દૂર ઈંદ્રપ્રસ્થમાં ગાદી સ્થાપી રહેવા લાગ્યા. માતા કુંતી તથા દ્રૌપદી તેમની સાથે જ હતાં.

એક વાર ભગવાન નારદ ઈંદ્રપ્રસ્થમાં આવી ચડ્યા. મહારાજ યુધિષ્ઠિરે અર્ઘ્યાદિથી તેમનું પૂજન કર્યું અને પછી પાંચે ભાઈઓ તથા દ્રૌપદી તેમનાં ચરણ પાસે બેઠાં.

‘મહારાજ યુધિષ્ઠિર ! કુશળ તો છો કે ?’ નારદે શરૂ કર્યું.

‘મુનિરાજ ! આજે મારા પર મોટી કૃપા થઈ.’

‘પાંચાલપુત્રી ! ઈંદ્રપ્રસ્થનું જીવન અનુકૂળ  પડે છે કે ?’ દ્રૌપદી સામે જોઈને નારદે ફરી પૂછ્યું.

‘મહારાજ ! આપ એવો પ્રશ્ન કેમ પૂછો છો ?’ દ્રૌપદીએ સહેજ શરમાઈને પૂછ્યું.

‘બેટા દ્રૌપદી ! પ્રશ્ન તો એટલા માટે કે લગ્ન થયા પહેલાં લગ્નજીવન જેટલું મનોહર લાગે છે તેટલું મનોહર લગ્નજીવનની પહેલી રાત વીત્યા પછી તે નથી રહેતું , એવો માનવીનો અનુભવ છે.’ નારદે ઉત્તર વાળ્યો. ‘યુધિષ્ઠિર ! બરાબર છે ?’

‘મુનિરાજ ! આપની વાત તો બરાબર છે; પણ પ્રભુકૃપાથી અમ ભાઈઓમાં એવો સંપ છે, અને પાંચાલપુત્રી એટલી શીલસંપન્ન છે કે અમારા વ્યવહારમાં જરાયે કડવાશ ઊપજતી નથી.’યુધિષ્ઠિર બોલ્યા.

‘એ તમારાં સૌનાં સદ્ ભાગ્ય.છતાં યુધિષ્ઠિર ! એક સલાહ આપવાનું મન થાય છે.’ નારદ બોલ્યા.

‘સલાહ શા માટે, આપ તો આજ્ઞા કરવા અધિકારી છો. કહો, શી આજ્ઞા છે, મહારાજ ?’ યુધિષ્ઠિરે હાથ જોડીને પૂછ્યું.

‘તમે બધા આજ સુધી કુંતીની શીળી છાયા તળે ઊછર્યા છો અને એકસાથે સૂતાબેઠા છો એટલે તમારી વચ્ચે ભેદ પડે એવો ભય તો નથી.’ નારદે શરૂ કર્યું.

‘તો પછી મહારાજ ?’ યુધિષ્ઠિરે વચ્ચે જ પૂછ્યું.

‘તોપણ,’ નારદે ચલાવ્યું, ‘કામવાસના એ બહુ બૂરી ચીજ છે.’

‘તેથી અમારી વચ્ચે ભેદ શી રીતે પડે ?’ ભીમસેન બોલ્યો.

ભીમસેન ! તું કહે છે તે ઠીક છે; પરંતુ કામ ભેદ પાડવાની શરૂઆત કરે છે ત્યારે તો એ માણસની આંખમાં ઝેર આંજીને જ ખસી જાય છે. બાકીનું બધું તો આ ઝેરવાળી દૃષ્ટિ પોતે જ સાધી લે છે. ‘નારદે ખુલાસો આપ્યો.

‘પણ આપણે એવું કારણ આપીએ તો ના ?’ ભીમસેન બોલ્યો.

‘કામદેવે આંખમાં એક વાર ઝેર આંજ્યું એટલે ખલાસ ! તણખલાને તોલે પણ ન મૂકી શકાય એવાં ક્ષુદ્ર કારણો પછી તો વેદો કરતાંયે વધારે વજનદાર લાગવા માંડે છે, અને દરરોજ સાથે સૂતાબેસતા તથા સાથેજ  જમતાભમતા એક હૈયાવાળાપણ  બે ખોળિયાંવાળા  સગાભાઈઓની વચ્ચે ફાટ પડાવે છે. અને ફાટ કેવી? એકબીજાનો જીવ લેવા તૈયાર થઈ જાય તેવી !’ નારદે વિસ્તારથી કહ્યું.

‘તો આપની શી આજ્ઞા છે ?’ યુધિષ્ઠિરે પૂછ્યું.

‘માટે,’  નારદે ગંભીર વાણીથી કહ્યું, ‘મારી એવી સલાહ છે કે તમારી આંખમાં દ્રૌપદીને અંગે આવો ફેરફાર થાય તે પહેલાં તમારે દ્રૌપદી સાથેના તમારા સંબંધોને વ્યવસ્થિત કરી નાખવા જોઈએ.’

‘કેવી રીતે વ્યવસ્થિત કર્યા હોય તો અમારો સંપ ટકી રહે એમ આપને લાગે છે ?’ યુધિષ્ઠિરે પૂછ્યું.

તમારે પાંચે ભાઈઓએ એક પ્રકારની પ્રતિજ્ઞાથી તમારે માથે બંધન મૂકવું.’નારદે કહ્યું.

‘કેવું બંધન ?’ યુધિષ્ઠિરે ફરીથી પૂછ્યું.

‘દ્રૌપદીની સાથે એકાંતમાં તમારામાંથી કોઈ બેઠો હોય ત્યારે બીજાએ ત્યાં જવું નહિ, એવો સખત નિયમ તમારે કરવો જોઈએ.’ નારદે સલાહ આપી.

‘મહારાજ !’ મને આપની આજ્ઞા કબૂલ છે.’ યુધિષ્ઠિરે જણાવ્યું.

‘એમ ન જવું એ તો મને પણ કબૂલ છે; પણ ધારો કે છતાં કોઈ ગયો, તો ?’ ભીમ બોલ્યો.

‘તો પછી તેને પ્રતિજ્ઞાભંગનું પ્રાયશ્ચિત્ત કરવું.’ નારદે કહ્યું.

જો પ્રતિજ્ઞાને ધર્મબુદ્ધિથી પાળવી હોય તો તેના ભંગનો વિચાર જ ન ઘટે; છતાંય  આપણી નબળાઈથી તેનો ભંગ થઈ જાય તો શુદ્ધિને પ્રાયશ્ચિત્ત કરવું જ જોઈએ, કેમ અર્જુન ?’ યુધિષ્ઠિર બોલ્યા.

‘જરૂર. પ્રતિજ્ઞા એટલે પ્રતિજ્ઞા. એને શિર સાટે પાળવી એ આપનો નિશ્ચય. ન પાળવી હોય તો લેવી જ નહિ; અને લેવી તો છોડવી જ નહિ.’ અર્જુન બોલ્યો.

‘તો આપણે પ્રતિજ્ઞા લઈએ નહિ, પણ સૌ મનમાં નક્કી રાખીએ કે એ પ્રમાણે ચાલવું છે, તો શી હરકત છે ?’ સહદેવ બોલ્યો.

ધર્મરાજ યુધિષ્ઠિર બોલ્યા : ‘ ભાઈ સહદેવ ! તું જે કહે છે તે બરાબર નથી. માણસ ગમે તેટલો દૃઢ હોય  તોયે આખરે તે હાડમાંસનો બનેલો છે. તેણે નિર્ણયો ગમે તેવા દૃઢ કર્યા હોય તોપણ તેમાં ક્યાંઈક ઊંડાંણમાં પોલાણ રહી જાય છે; એટલે અણીને પ્રસંગે પોતે કલ્પી પણ ન શકે એવી રીતે નિર્ણય તૂટી પડે છે, ને માણસ ક્યાંનો ક્યાં જઈને પડે છે. મનુષ્યના હ્રદયમાં આવું ઊંડે ઊંડે પણ પોલાણ રહેવા ન દેવું હોય તો પ્રતિજ્ઞા લેવી એ જ માર્ગ છે.’

‘તો ભલે, હું પ્રતિજ્ઞા  લેવા તૈયાર છું.’ સહદેવ બોલ્યો.

‘ભગવાન નારદ જેવા જ્યાં હાજર હોય ત્યાં હુંયે પ્રતિજ્ઞા લેવા તૈયાર છું.’ ભીમ બોલ્યો.

‘મહારાજ યુધિષ્ઠિર ! સૌથી પહેલી પ્રતિજ્ઞા તમે લ્યો, અને પછી આ ચારે ભાઈઓ લે.’ નારદ બોલ્યા.

ધર્મરાજ યુધિષ્ઠિર નારદને નમન કરી ઊભા થયા અને હાથમાં પાણી રાખી બોલ્યા : ‘ અમારા પાંચ ભાઈઓમાંથી કોઈ એકની સાથે એકાંતમાં દ્રૌપદી બેઠી  હોય ત્યાં મારે જવું નહિ, અને જાઉં તો મારે બાર વર્ષ વનવાસ ભોગવવો. ભગવાન નારદને સાક્ષી રાખીને હું આ પ્રતિજ્ઞા કરું છું.’

એટલું બોલી   યુધિષ્ઠિરે  પ્રતિજ્ઞા પાળવાનો નિશ્ચય બતાવવા હાથમાંથી પાણી નીચે મૂક્યું અને બેઠા.

ત્યાર બાદ અનુક્રમે ભીમસેને, અર્જુને, સહદેવે ને નકુળે એ જ પ્રતિજ્ઞા લીધી. પાંડવોનો પ્રતિજ્ઞા લેવાનો વિધિ પૂરો થયો એટલે નારદે સૌને આશીર્વાદ આપી વિદાય લીધી.

************************

‘ભાઈ અર્જુન ! આવા નજીવા કારણસર અમને છોડીને તું જાય છે તે મારાથી નથી જોવાતું.’ યુધિષ્ઠિર  બોલ્યા.

‘મોટા ભાઈ ! નજીવું કારણ ? હજી તો આપણે કાલે જ પ્રતિજ્ઞા લીધી તે પણ નારદ જેવા મુનિની હાજરીમાં. અને આજે એ પ્રતિજ્ઞાનો ભંગ કરું તો કેમ ચાલે?’ અર્જુન બોલ્યો.

‘પણ ભાઈ અર્જુન ! તેં પ્રતિજ્ઞાનો ભંગ કર્યો જ નથી.’ યુધિષ્ઠિર બોલ્યા.

‘મોટા ભાઈ, મોટા ભાઈ ! ભલભલા માણસો પણ ભૂલ ખાઈ જાય એવા સંકટના પ્રસંગોમાંયે તમારી ધર્મબુદ્ધિ જાગૃત રહે છે અને આજે મારો સ્નેહ તમને કાં ભૂલથાપ ખવરાવે છે ?’ અર્જુન બોલ્યો.

‘અર્જુન ! ચોરો બ્રાહ્મણોની ગાયો લઈ ગયા તે પાછી લાવવા માટે અસ્ત્રો લેવા સારુ ને દ્રૌપદી બેઠાં હતાં ત્યાં તારે આવ્યા સિવાય છૂટકો જ ન હતો. વળી અમે હતાં એ જ ઓરડામાં આપણાં બધાં અસ્ત્રો હતાં. બ્રાહ્મણને રક્ષણ આપવા માટે તું અસ્ત્રો લેવા ઓરડામાં દોડી આવ્યો તેથી તો આપણા ક્ષત્રિયધર્મનું રક્ષણ થયું. આવા કારણસર તારે આવવું પડ્યું એથી આપણા રાજધર્મનું પણ પાલન થયું એટલે આપણી પ્રતિજ્ઞાના અક્ષરાર્થનો ભંગ થયો હોય તોયે એનું હાર્દ તો જળવાયું જ છે.’ ભીમસેન બોલ્યો.

‘ભીમસેન ! આપણી પ્રતિજ્ઞાનો અક્ષરાર્થ અને તેનું હાર્દ એ બન્ને તારા લક્ષમાં છે તેમ મારા લક્ષમાં પણ છે. હું તો એક વાત જાણું : આપણે સૌએ પ્રતિજ્ઞા લીધી ત્યારે આવા પ્રસંગોનો અપવાદ આપણે તેમાં દાખલ કર્યો ન હતો.’ અર્જુન બોલ્યો.

‘એ તો તે વખતે ન સૂઝ્યું હોય.’ ભીમ બોલ્યો.

‘પ્રતિજ્ઞા એ જીવનની એક ખરેખરી ગંભીર વસ્તુ હોય અને જીવનની ઉન્નતિને માટે તેનો ચોક્કસ ઉપયોગ કરવો જ હોય, તો પછી માણસે પ્રતિજ્ઞા લેતા પહેલાં જ તેની આસપાસ જેટલી વાડ ગોઠવવી હોય તેટલી ગોઠવી લેવી જોઈએ.’અર્જુને કહ્યું.

‘પણ ન સૂઝે તો ?’ યુધિષ્ઠિર બોલ્યા.

‘અને ન સૂઝે તો પ્રતિજ્ઞા તોડવાનાં બહાનાં શોધવાને બદલે પ્રતિજ્ઞાભંગના પ્રાયશ્ચિત્તને આનંદથી વધાવી લેવું જોઈએ. મોટા ભાઈ !  ધર્મનું આ હાર્દ તમે જ અમને શીખવ્યું છે, છતાં આજે સ્નેહને વશ થઈને આમ શા માટે બોલો છો ?’ અર્જુન બોલ્યો.

‘અર્જુન ! તેં મને હરાવ્યો. ભલે, તું સુખેથી જા. ભાઈ ! દેવતાઓ તારું રક્ષણ કરો.’ એમ કહી યુધિષ્ઠિરે અર્જુનનું માથું સૂંઘ્યું અને આશીર્વાદ આપ્યા.

‘દેવી ! હું રજા લઉં છું.’ અર્જુન દ્રૌપદી તરફ જોઈને બોલ્યો.

‘શબ્દોમાં ઉતારી ન શકાય એવા કોઈ તાંતણેથી તમે મને બાંધી છે. આજે એ તંતુની ખેંચતાણથી મને આઘાત થાય છે. તમારા વનવાસમાં હું નિમિત્ત થઈ એ વિચાર કરું છું ત્યારે આપણું ભવિષ્ય મારી નજર આગળ ખડું થાય છે, ને હું તમને સૌને કેવાં કેવાં દુ:ખોમાં તપાવવાની હોઈશ એ વિચારથી મૂંઝાઈ જવાય છે.’ દ્રૌપદી બોલતાં બોલતાં ગળગળી થઈ ગઈ.

‘દેવી ! ઓછું ન આણો. જીવનના કડવા ઘૂંટડાઓમાં પણ પ્રભુ કેવાં અમી છુપાવી રાખે છે તેની કોને ખબર છે ?’ અર્જુન બોલ્યો.

‘અર્જુન ! સિધાવો. જગદંબા તમારું રક્ષણ કરો.’ દ્રૌપદીએ વિદાય દીધી.

‘ભીમસેન ! જાઉં છું.’

‘અર્જુન ! તું તો ચાલ્યો પણ મારી જોડી તૂટી.’ ભીમ ભારે હ્રદયે  બોલ્યો.

‘ભીમસેન ! આપણે મહિનાઓ થયાં વિચાર તો કરતા જ હતા. ગુરુ દ્રોણે આપણને અસ્ત્રવિદ્યા શીખવી પણ એક રાજકુમારને શોભે એવો દેશપરિચય જરાયે ન આપ્યો.’ અર્જુન બોલ્યો.

‘બિચારા દ્રોણે પોતે જ દેશને ક્યાં જોયો છે ?’ ભીમ બોલ્યો.

‘આજે એ દેશપરિચય મેળવી લેવાનો લહાવો મને પહેલો મળે છે. ભીમસેન ! મહારાજ યુધિષ્ઠિરને ચક્રવર્તીપદે સ્થાપવાનાં સ્વપ્નાં હુંયે સેવું છું અને તમેયે સેવો છો. પણ આપણે ભારતના અનેક દેશોની પૃથ્વીને પગતળે કાઢી નથી; અનેક દેશોનાં ઝાડ, પાન, નદી, સમુદ્ર, પર્વતો વગેરેને જોયાં નથી; એના અનેક સમાજોના રીતરિવાજો, ધર્મ, સ્થિતિ વગેરેને પિછાનતા નથી; અને હસ્તિનાપુરની આ શાળાની બારીએથી જોઈ શકાય તેથી ઘણી વિશાળ દુનિયા જે બારીની બહાર પડી છે તેનું પ્રત્યક્ષ દર્શન કર્યું નથી. એવા આપણે ભારતવર્ષના હ્રદય પર સામ્રાજ્ય શી રીતે સ્થાપવાના હતા ?’ અર્જુન બોલ્યો.

‘અર્જુન ! તારી વાત તો બરાબર છે. તો મનેય સાથે લેતો જા.’

‘આજે નહિ.તમે પણ ન હો તો મોટાભાઈને અડચણ પડે. અમસ્તાતો આપણેસાથે જ નીકળવાનો વિચાર કરતા હતા, પણ મને આવો લાગ મળી ગયો છે એટલે બાર વરસમાં તેટલું ભ્રમણ કરીને પાછો આવું તે પછી તમારો વારો.’ અર્જુને જવાબ વાળ્યો.

‘ભલે ભાઈ ! જા.લોક્પાલો તારું રક્ષણ કરો.’ ભીમે આશીર્વાદ આપ્યા.

‘ભાઈ નકુલ, ભાઈ સહદેવ! મને રજા આપો.’ અર્જુને રજા માગી.

‘અર્જુનભાઈ !અમે તમને શું કહીએ ? તમારા વિના બધું સૂનું જણાશે. વહેલા પાછા અવજો. દેશપરદેશના જે કાંઈ નવીન દેખાય તે લેતા આવજો.’ બન્નેએ અર્જુનને નમન કર્યું.

એટલામાં કુંતી માતા આવી પહોંચ્યાં. અર્જુન કુંતી પાસે જઈને માથું નમાવ્યું.’ માતા! રજા આપો.’

આંખોને લોહતાં લોહતાં કુંતી બોલ્યાં :’બેતા અર્જુન! છેલ્લી ઘડીએ આંસુપાડુંતોયે શું ?હજી ઠરીને ઠામ બેઠાં નથી ત્યાં પાછાં બાર વર્ષ તારે જંગલમાં કાઢવાનાં !તારું જીવન શું આવા જંગલો માટે જ સરજાયું હશે ? ભાઈ ! જા; હવે આ વલ્કલ મારાથી નથી, જોવાતાં. દેવોનો રાજા ઈંદ્ર તારું રક્ષણ કરો.’ ધડકતે હૈયે અને ધ્રૂજતે હાથે કુંતીએ અર્જુનનું માથું પાસે આણીને સૂંઘ્યું ને તેનાં દુ:ખણાં લીધાં. જોતજોતામાં તેમને તમ્મર આવી ગયાં પણ તરત જ ટટ્ટાર થયાં; અને અર્જુન સૌની રજા લેતો, સૌને જોતો, સૌને ધીરજ આપતો, સૌના હ્રદયમાં કંઈ કંઈ વિચારો જગાડતો, બાર વર્ષના વનવાસ માટે નીકળી પડ્યો.

***********************************************

 

 

(