મોગરાનું ફૂલ – શાંતિલલ ગઢિયા

અખંડ આનંદ\એપ્રિલ2022\પાનું;41

     સવારના નાસ્તા માટે માતાપિતા અને પુત્રી ડાઈનિંગ ટેબલ પર ગોઠવાયાં. મહિનાનો છેલ્લો શનિવાર હોઈ શાળામાં યુનિફોર્મ માંથી છુટ્ટી હતી.તેથી પીંકી સવારથી જ આનંદમાં હતી. પોતાના મનગમતાં રંગનું ને ડિઝાઈનવાળું ફ્રોક પહેરવા મળશે.

   મમ્મીએ પીંકી સામે દૂધનો ગ્લાસ ધર્યો. પીંકીએ મોં મચ્કોડ્યુ. ચેહરા પર નો આનંદ નાખુશીમાં પલટઈ ગયો. રોજ રોજ હું દૂધ નહીંપીઉં’’ કહી એણેમમ્મીને ગ્લાસ પાછો લઈ લેવા કહ્યું મમ્મી ગુસ્સે થઈ ગઈ. ‘’ તારી હંમેશની જિદ્દ્થી હું કંટાળી ગઈ છું. શુંકામ દૂધ નહિપીએ? કહેતાં પુત્રીનામાસૂમ ગાલ પર થપ્પડ મારી. પપ્પાએ પણ એમાં સૂર પુરાવ્યો.’એ છે જ એવી ‘આ ખાઈશ પેલું નહી, ક્યારે સમજણી થશે છોકરી?

 પીન્કી રડતી રડતી બેડરૂમમાં ચાલી ગઈ.’મમ્મી વઢે, પપ્પા પણ વઢે, મારું કોઈ નહિ,! વેદનાથી એનું મોં પડી ગયું. માતાપિતા મૌન ધારણ કરી ઊભા થઈ ગયાં.માતાનો પુત્રી પરનો ગુસ્સો હવે પતિ તરફ ફંટાયો.હું પીંકીને ધમકાવું, એટલે એમણે પણ ધમકાવવાની? એમણે  મને રોકી કેમ નહિ?પિતાને પણ અપરાધભાવ પીડતો હતો. પોતે કોની કઈ રીતે ક્ષમા માંગે?દ્વિધા  એમને વ્યાકુળ બનાવતી હતી.બંને દીવાન ખંડ્માં બેઠાં હતાં, પણ એકનુ મોં  પૂર્વ તરફ, એકનું મોં પશ્ચિમ  તરફ

સ્કૂલ જવાનો સમય થતાં મમ્મી સજાગ થઈ પીંકી પાસે ગઈ, પ્રેમપૂર્વક એને તૈયાર કરી વાળ ઓળી આપ્યા. ફરી જ્યાંહતી ત્યાં આવીને બેસી પતિથીદૂર બેસી ગઈ.અબોલા ચાલુ જ હતા. પીંકી વાડામાં જઈ મોગરાનું ફુલ લઈ આવી. આજના શનિવારે મજા કરવાની છે.ફૂલ માથામાં ખોસ્યું અને દોડતી મમ્મીપપ્પા વચ્ચે આવીને ઊભી રહી. ‘’અરે,બેઉમારી સામેજુઓ તો ખરા.મોગરા નું ફૂલ મેં  બરાબર ખોસ્યુંછેને?

પતિ પત્નીની પરસ્પર દ્રષ્ટિ મળી. પુત્રીસામે  જોઈ બંને હસી પડ્યાં

——-

[Enter Post Title Here]

   

  અખંડ આનંદ,એપ્રિલ,2022\પાનું;39

   સમાજના આગેવાન નૌતમલાલના આગ્રહ સામે  ગૌતમભાઈ ના પાડી શક્યા નહિ.

ઘરે આવીને તેઓએ પત્નીને એટલું જ કહ્યું કે’ પારુ, રવિવારે નૌતમલાલ પોતાના પરિચિત  પરિવારનેલઈને મોનાલીને જોવા આવવાના છે.

  પારુલબહેન  એટલું જ બોલ્યા કે, ‘અરે!પણ …’

   ગૌતમભાઈએ હાથના ઈશારાથી સમજાવ્યું કે’તુ ચિંતા ન કર.’

  સાંજે મોનાલી ઑફિસેથી  ઘરે આવી ત્યારે પિતાએ દીકરીને  કહી રાખ્યું કે ‘રવિવારે સાંજે

ગેસ્ટ આવવાના છે.’

  મોનાલીને ખબર જ હોય કે ‘ગેસ્ટ’એટલે  મુરતિયો અને તેના મા-બાપ,વાલી ઘરે તેને જોવા આવવાના હોય!

   જેટલા સંબંધો,એટલી  જગ્યાએથી  મોનાલી માટે ‘વાત’ આવતી. સમાજના લોકો પણ પોતાનો સામાજિક ધર્મ  બજાવતા.તો પાડોશીઓ પણ પોતાનો  ધર્મબજાવી લેતા.આમ છતાંમોનાલીનું ક્યાંયે ગોઠવાતું નહોતું. એનું કારણ શું?  એનું આશ્ચ્રર્ય સૌને થતું.

  મોનાલી છે પણ સુંદર, મોર્ડન છતાં સુશીલ અને સંસ્કારી.ભણેલી પણ એમ.બી.એ. સુધી અને વરસે બાર લાખના પેકેજની મલ્ટિનેશનલ  કંપનીમાં સારી નોકરી, પછી આવી કન્યા કોને ના ગમે?

  હકીકત એ હતી કે મોનાલીનું લગ્ન નક્કી થતું નહોતું.ઘણા સંબંધીઓએ મેરેજ  બ્યૂરોમાં નોંધણી કરાવવા ભલામણ કરી હતી. ગૌતમભાઈ કહેતાં કે’એમ પણ કરી જોયું છે…’   

બધાને થતું કે ‘તો પછી પ્રોબ્લેમ  સો છે? મોનાલીમાં ખોડ કઈ વાતની છે?

એક દિવસ ગૌતમભાઈ ના બેઉ પાડોશી મનહરબાઈ અનેજયસુખભાઈ નિરાંતની વેળાએ વાતોએ વળગ્યાહતા.

   જયસુખભાઈએ કોઈ સાંભળી ન જાય એમ મનહરભાઈની નજીક જઈને કાનમાંકહેતા હોય એમ કહેતા કે’મેં બરાબર તપાસ કરી જોઈ છે. મોનાલી ખાનગી મુલાકાતમાં મુરતિયાને  એમ કહી દે છે કે મારી ત્રણ શરત રહેશે;1.મને કૂકિંગ આવડ્તું નથી.મેરેજ પછી જમવાનું તો શું,ચા પણ નહિ બનાવું,

2,હું કોઈ પણ  પ્રકારનું ઘરકામ  પણ કરવાની નથી., નેવેર અને

3. દર શનિ-રવિ હું પિયર  રહેવા આવી જઈશ., એકલી.તમારે પણ આવ્વાનું નહિ, બોલો, મંજૂર છે?

મનહરભાઈ તો ચોંકી ગયા અને બોલી ઊઠ્યાકે ‘અરે!શું વાત કરો છો? હું તો એમની  બાજુમાંજ રહુંછું અને મોનાલીને તો નાની હતી ત્યારથી જોતો આવ્યો છું કે ઘરમાં તો માને બધાજ  ઘરકામમાં મદદ કરતી હોય છે. અને ચાતો શું, બધી જ રસોઈ પણ બનાવતાં તેને આવડે છે.

જયસુખભાઈ કહ્યું કે’ જેટલાં મૂરતિયા મોકલેલા, એ બધાએ મને  આ  એક જ વાત કરી. હકીકત  એ સાબિત થાય છે કે તે લગ્ન કરવા માંગતી જ નથી.  તો પછી  ગૌતમભાઈ સાફ શબ્દોમાં કેમ કશું બોલતા  નહિ હોય ?

કોઈ ના જુએ એ રીતે પાછળ રહીને  બેઉ પાડોશીની વાતો સાંભળી રહેલાગૌતમભાઈ મનોમન બબડ્યા.’સમાજના રીતિરીવાજને માન આપીને મુરતિયા આવે તો ના ઓછી પડાય? પણ મોનાલી તો અમારી દીકરો છે,દીકરો, કમાઉ દીકરો!   

13^th june,2022

અખંડ આનંદ,એપ્રિલ,2022\પાનું;38

લઘુ કથાઓ\ સેવા મોરચે\ આબિદ ભટ્ટ

જગજિતસિંહ ઈન્ડિયન આર્મીફોર્સમાં સૈનિક હતો. ત્રણ મહિનાની રજા મળી. ઘેર આવ્યો.માતા ગુરમીત  બીમાર  પડી. રજાઓ માણવી એક બાજુ રહી.

ઘરગથ્થુ ઉપચાર કારગત ન નીવડતાં’ન્યૂહોપ’ હોસ્પીટલના પેટ્ના રોગોના નિષ્ણાત ડો.તાહીર મનવાને બતાવ્યું. બીમારી ગંભીર હોવાથી બીજે જ દિવસે ઑપરેશન કરવાનો નિર્ણય લેવાયો.રોકાવું પડસે અને ખર્ચ થશે એ વાત ડોકટરે  જણાવી દીધી.

બીજે દિવસે જગજીતસિંહ આવ્યો. ચહેરા પર  ચિંતાના કાળાં વાદળો છવાયેલા હતાં.કહ્યું,’’ડોક્ટર સાહેબ, એક પ્રોબ્લેમ છે’’

‘’ પૈસા નથી…?  વાંધો નહીં….પછીથી !’’

‘’ ના સહેબ, વાત એમ છેકે  સરહદે યુદ્ધ જાહેર થયું છે. મારી રજાઓ રદ કરવામાં આવી છે. મારે આજે જ જવું પડશે, કાલે તો ડ્યુટીજોઇન કરવાની છે.દર્દી પાસે રહી શકે એવું કોઈ નથી..’’ જગજીતનો અવાજ ગળગળો થઈ ગયો.

‘’ બસ, આટલી વાત છે? ચિંતા ના કર….તારી માતા આજ થી મારી માતા. તું દેશનીશાન સાચવવા જતો હોય તો  હું એક માતાને સાચવી ન શકું? ડોંટવરી, ઑપરેશન  આજે જ થશે…..મારી સંપૂર્ણ જવાબદારી સાથે… મારી એક નર્સ  ચોવીસ  કલાક માની તહેનાતમાં રહેશે. હોસ્પિટલમાંથી  ડિસ્ચાર્જ  મળશે એટલે હું મારે ઘેર રાખીશ…. તું આવે ત્યાંસુધી .’’

જગજીતસિંહના  દિલને ટાઢક વળી….તેણે નિરાંતનો દમ લીધો.

મોરચો સંભાળવા તે સરહદે પહોંચી ગયો.

યુદ્ધ પૂરું થયું.જગજીતસિંહને ફરી રજા મળી. તે આવ્યો.ડોક્ટર ને સલામ. મારી અને કહ્યું,’’ડોકટરને સ્લામ મારી અને કહ્યું’ ‘ડોક્ટર,થેંક યુ સો મચ…. તમે ના હોત તો…..!

‘’ નહીં  જવાન, તેં તારું કર્તવ્ય નિભાવ્યું, તેમ મેં મારું કર્તવ્ય નિભાવ્યું’’

‘’ સાહેબ, જ્યાં સુધી આ દેશમાં ઈન્સાનિયતથી છલોછલ માણસો હશે ત્યાંસુધી  દેશના જવાનો જાન ન્યોછાવર કરવા સદા તત્પર રહેશે.તમે સેવાના મોરચે જે સર્વોત્તમ ઉદાહરણ પૂરું પાડ્યું છે તે કાબિલે તારીફ છે! સો…સો…સલામ ડોક્ટર  સાહેબ.’’

‘’ અલ્યા જગુ…આ શું સાએબ… સાએબ કહે રાખે છે, તાહીર મારો બીજો પુત્તર છે… તારો ભાઈ! ગુરમીતે કહ્યું.

ત્રણે ખડખડાટ હસી પડ્યાં!

————————————————————————————

મુબઈથી મુકેશ વીરજી દામાણી પૂછે છે: ગીફ્ટ સીટી શું છે?

ઉ0 દેશના અર્થતંત્રમાં  ગુજરાતીઓ સૌથી વધારે સક્રિય  છે, સર્વ પ્રકારના વેપાર ધંધા, ઉદ્યોગો, બેંકો, વીમો, અન્ય  ધીરાણ કંપનીઓ, શેર બજાર, પૂર્વાનુમાન , આર્થિક મૂલ્યાંકન આદિ આર્થિક પ્રવ્રુત્તિઓનાં દરેક  ક્ષેત્રે  ગુજરાતીઓ આગળ છે. પ્રાચીન કાળમાં ખંભાત, ભરુચ અને સુરત આર્થિક પ્રવ્રુત્તિઓનાં મોટાં કેંદ્રો હતા.

કાળક્ર્મે   ભરુચ અને સુરત મંદ પડ્યાં. તેમના સ્થાને  અમદાવાદ અને મુંબઈ વિકસ્યાં સ્વતંત્રતા પછી મુંબઈ મહારાષ્ટૃમાં જવાથી તથા બીજાં કેટલાંક કારણોથી  ગુજરાતીઓને મળતી  સુવિધાઓ પર કાપ પડ્યો.1960માં ગુજરાતનું અલગ રાજ્ય રચાતાં કંઈક આશા જન્મી.  પણ નબળી નેતાગીરીને કારણે ગુજરાતના ભોગે  મહારાષ્ટ્ર, કર્ણાટક  અને આંધ્રપ્રદેશને વિશેષ લાભ અપાયા.

2002 થી  સત્તા પર આવેલા નવા શાસને  ગુજરાતના વિકાસ માટે ખાસ યોજનાઓ બનાવી. તેમાં  એક મહત્વકાક્ષી યોજના તે ગિફ્ટ સીટી તેનું પૂરું રૂપ ગુજરાત  ઈન્ટર નેશનલ ફાઈનાંસ ટેક સિટી. 2007માં  રાજધાની  નિકટ ચારેક ચોરસ કિમી  વિસ્તારમાં  વિવિધ  આર્થિક  પ્રવ્રુત્તિ કરતી  સંસ્થાઓના  કાર્યાલયો સ્થપપવાની યોજના  છે. અત્યાર સુધીમાં 265 કરતાં સંસ્થાઓએ  અહીં પોતાના  કાર્યાલયો સ્થાપ્યાં છે. 125 અબજ ડોલરનો ધંધો કર્યો છે. આંતરરાષ્ત્રીય  ક્ષેત્ર હોવાથી  અહીં અનેક વિદેશી  સંસ્થાઓ  પણ અહીં આવી છે અને નવી આવતી જાય છે.

===

અખંડ આનંદ,એપ્રિલ,2022\પાનું: 94

   

  અમદાવાદથી વિમળાબહેન  મંગળદાસ પટવારી પૂછે છે; ટેલિવિઝન ની બાળકો  વિશેષ પ્રભાવ  હોય છે?

ઉ0 માનસશાસ્ત્રીઓ આ વિષે  એક્મત  છે કે ટેલિવિઝન  બાળકો પર માઠો પ્રભાવ  પાડે છે. તે બાળપણ  અને પક્વવયતા વચ્ચેની  ભેદરેખા ઝાંખી પાડી દે છે. હમણાં  સુધી વયસ્કોનાં ભય, શંકા,આશંકા, ચિંતા, 

હિંસા,રતિક્રીડા આદિ ક્ષેત્રો બાળકોની દ્રષ્ટી સામે આવરુત્ત હતા. હવે બાળકો કશી  રોક્ટોક વિના પક્વ લોકો માટેના કાર્યક્રમો જુએ છે. તે વયસ્કોના આચાર-વિચાર  વિશે જાણીશકે છે, પણ, તેમનું મન અપરિપક્વ હોવાથી  પ્રસ્તુત કાર્યક્રમોને તે વિક્રુત રૂપે  ગ્રહણ કરે છે. બાળકોને  વડિલો  નીતિસદાચાર ની શિખામણ  આપે છે. ટીવીમાં બાળક  તેમને વિરોધી પાઠમાં જુએ છે-ખટપટિયા,જૂઠડા, હિંસક,લોભી, કામી, લુચ્ચા આદિ.

   ટીવી કાર્યક્ર્મોમાં સતત હિંસાચાર જોતું બાળક  એમ માનતું થાય છે કે  માણસ માટે હિંસાચારી હોવું સ્વાભાવિકછે, સામાન્ય છે.

  ચલ ચિત્રો માટે સેંસર નિયંત્રણ છે, તેવું ટીવી માટે નથી. આથી દર્શોકોનેઆકર્ષવા  વાહિનીઓ વચ્ચે  વધારે ને વધારે હિંસા, કામુકતાનું ચિત્રણ કરવાની સ્પર્ધા  થાય છે.

શાંતિલાલ ગઢિયા.

અખંડ આનંદ એપ્રિલ,2022\પાનું;41

    સવારના નાસ્તા માટે માતાપિતા અને પુત્રી ડાયનિંગ  ટેબલ પર ગોઠવાયાં, મહિનાનો છેલ્લો શનિવાર હોઈ  શાળામાં યુનિફોર્મમાંથી છુટ્ટી હતી. તેથી પિંકી  સવારથી જ આનંદમાં હતી. પોતાને મનગમતા રંગનું  અને ડિઝાઈંવાળું ફ્રોક પહેરવા મળશે.

   મમ્મીએ પિંકી સામે દૂધનો.  ગ્લાસ ધર્યો, પિંકીએ મોં મચકોડ્યું,ચહેરા પરનો આનંદ નાખુશીમાં પલટાઈ ગયો,’’ રોજ રોજ હું દૂધ નહિ પીઉં’’ કહી એણે મમ્મીને ગ્લાસ પાછો લઈ લેવા કહ્યું. મમ્મી ગુસ્સે થઈ ગઈ.’તારી હમેશની જિદથી હું ત્રાસી ગઈ છું, શું કામ  દૂધ નહિ પીએ? ‘  કહેતાં પુત્રીના માસૂમ ગાલ પર થપ્પડ મારી, પપ્પાએ  પણ એમાં સૂર પુરાવ્યો.- ‘એ છે જ  એવી.  આ ખાઈશ  પેલું નહિ, આપીશ, પેલું નહિ, ક્યારે સમજણી થશે  છોકરી?’

પિંકી રડતી રડતી બેડરૂમમાં ચાલી ગઈ . ‘મમ્મી વઢે, પપ્પા પણ વઢે, મારું કોઈ  નહિ!’ વેદનાથી એનું મોં  પડી ગયું. માતાપિતા  મૌન ધારણ કરી ઊભાં થઈ ગયાં માતાનો પુત્રી પરનો ગુસ્સો હવે પતિ તરફ ફંટાયો. હું પિંકીને ધમકાવું એટલે એમણેય ધમકાવવાની?  એમણે મને રોકી કેમ નહિ?  પિતાને પણ અપરાધ ભાવ પીડતો હતો. પોતે  કોની  કઈ રીતે  ક્ષમા માંગે? દ્વિધા એમને  વ્યાકુળ બનાવતી હતી. બંને  દીવાન ખંડમાં બેઠાં હતાં , પણ  એકનું મોં પૂર્વ તરફ, એકનું મોં પશ્ચિમ તરફ.

   સ્કૂલનો જવાનો સમય  થતાં મમ્મી સજાગ થઈ  પિંકી પાસે ગઈ, પ્રેમપૂર્વક એને તૈયાર કરી  વાળ ઓળી આપ્યા,ફરી જ્યાં હતી ત્યાં આવીને પતિથી દૂર બેસી ગઈ. અબોલાચાલુ જ હતા. પિન્કી વાડામાં જઈ મોગરાનું ફૂલ લઈ આવી. આજના શનિવારે મજા કરવાની છે. ફૂલ માથાના  વાળમાઅં  ખોસ્યું અને દોડતી મમ્મી-પપ્પાની વચ્ચે  આવી ઊભી રહી, અરે, બેઉ  મારી સામે જુઓ તો ખરા, મોગરાનુંફૂલ બરાબર  ખોસ્યુંછે ને?

 પતિપત્નીની પરસ્પર દ્રષ્ટિ મળી, પુત્રી સામે જોઈ બંને હસી પડ્યા.

1o3, સિરીન એલિગન્સ, 12 બી.પ્રતાપગંજ,પ્રોફેસર કામદાર માર્ગ, વડોદરા-390002

ફોન;0265-275 0275

ગોપાલ મેઘાણી\મહેંદ્ર મેઘાણી

અતિશે તાણ્યે તૂટી જાય.

અધૂરો ઘડો છલકાય

અન્ન તેવો ઓડકાર

અન્ન પારકું, પણ પેટ કાંઈ પારકું ?

અંધારે ખાય,પણ કોળિયો નાકમાં ન જાય.

અંબાડીએ ચડીને છાણાં ન વિણાય.

આગ લાગે ત્યારેકૂવો ન ખોદાય.

આથમ્યા પછી અસૂરું શું ?

આપ મૂઆ વિના સ્વર્ગે ન જવાય.

આપ મૂઆ પીછે ડૂબ ગઈ દુનિયા.

આપ સમાન બળ નહીં.

આભને બાથ ના ભરાય.

આભ ફાટ્યું ત્યાઅં થીગડું ક્યાં દેવું ?

આંખનું આંજણ કાંઈ ગાલે ઘસાય?

આંગળાં ચાટ્યે પેટ ન ભરાય.

ઉકરડાને વધતાં વારા  નહીં.

ઉજ્જ્ડા ગામમાં એરંડો પ્રધાન.

ઉતાવળે આંબા પાકે નહીં.

ઉલેચ્યે અંધારું ન જાય.

ઊગતાને સૌ પૂજે.

ઊજળું એટલું દૂધ નહીં.

ઊંઘા ન જુએ સાથરો ને ભૂખા ના જુએ ભાખરો.

ઊંટ મેલે આકડો ને બકરી મેલે કાંકરો.

એકડા વગરના મીંડાં.

એક મ્યાનમાં બે તલવાર ન સમાય,

એક હાથે તાળી ન પડે.

એરણની ચોરી ને સોયનું દાન.

એવું તે શું રળીએ કે દીવો બાળીને દળીએ ?

કડૅવું ઓસડ મા પાય.

કમળો હોય તેને પીળું જ દેખાય.

કરમીની જીભ ને અકરમીના ટાંટિયા.

કરવો દાવો ને થવું બાવો.

કર્યું તે કામ.

કહેતા ભી દીવાના, સુનતા ભી દીવાના.

કાગનું બેસવું ને તાડનું પડવું.

કાજી દૂબલે ક્યું ?તો કહે—સારે ગાંવકી ફિકર.

કામ કર્યાં તેણે કામણ કર્યાં.

કાંકરે કાંકરે પાળ બંધાય.

કિસીકા બેલ, કિસીકી વેલ્ય, બંદેકા ડચકારા.

કુમળી ડાળ વાળીએ તેમ વળે.

કૂવામાં હોય તો હવાડામાં આવે.

કોઠી ધોયે કાદવ નીકળે.

કોલસાની દલાલીમાં હાથા કાળા.

ખજૂરાનો એકા પગા ભાંગ્યો તોય શું ?

ખાટલે મોટી ખોડ કે પાયો જ નહીં.

ખાણિયામાં માથું ને ધમકારાથી બીવું શું ?

ખારા જળનું માછલું તે મીઠા જળમાં મરે.

ખાળે દાટા ને દરવાજા મોકળા.

ખેપ હાર્યા—કાંઈ ભવ નથી હાર્યા.

ખોદે ઉંદર ને ભોગવે ભોરિંગ,

ગધેડાની સાથે ઘોડું બાંધ્યું, ભૂકયું નહીં પણ આળોટતાં શીખ્યું.

ગધેડાં ચાલે બાર ગાઉ તો કુંભાર ચાલે ચૌદ ગાઉ.

ગરજ સરી એટલે વૈદ વેરી.

ગરથ ગાંઠે ને વિદ્યા પાઠે.

ગાજ્યા મેઘા વરસે નહીં.

ગાડા. તળે કૂતરું તે જાણે, બધો ભાર હું તાણું છું.

ગાડું દેખી ગૂડા ભાંગે.

ગામને મોઢે ગરણું ન બંધાય.

ગામ હોય ત્યાં ઉકરડો હોય.

ગાય દોહીને કૂતરીને પવાયા નહીં.

ગાંડાનાં તે કાંઈ ગામ વસતાં હશે.?

ગોર પરણાવી દે, કાંઈઘરા ના માંડી દે.

ગોળ ખાય તે ચોકડાં ખમે.

ગોળ નાખીએ એટલું ગળ્યું થાય,

ઘડીની નવરાશ નહીં ને પાઈની પેદાશ નહીં.

ઘરડી ઘોડી ને લાલ લગામ.

ઘરનાં છોકરાં ઘંટી ચાટે ને ઉપધ્યાયને આટો.

ઘરનાં દાઝ્યા વનમાં ગયાં, તોવનમાં લાગી આગ.

ઘરે જ ગંગા ને ફળીમાં જ જાત્રા.

ઘંટીને ઘઉં ને બંટી બેઉ સરખાં.

ઘાણીનો બળદ ઠેરનો ઠેર.

ઘાંચીને લૂગડે ડાઘ નહીં.

ઘી ઢોળાયું, તો ખીચડીમાં ને !

ઘેર ઘેર માટીના ચૂલા.

ચકલી નાની ને ફરડકો મોટો.

ચતુરકી ચારા ઘડી, મૂરખકા જન્મારા.

ચાક પર પિંડો—ગોળો ઊતરે કે ગાગર.

ચાલતા બળદને આર શીદા ઘોંચવી ?

ચીભડાંના ચોરને ફાંસીની સજા.

ચોર કોટવાળને દંડે !

ચોરનો ભાઈ ઘંટીચોર.

છગન-મગન બે સોનાના ને ગામના છોકરા ગારાના!

છાશમાં માખણ જાય ને વહુ ફૂવડ કહેવાય.

છાશ લેવા જવું ને દોણી સંતાડવી ?

છીંડેચડ્યો તે ચોર.

જબાન હાર્યો તે જનમ હાર્યો.

જર, જમીન ને જોરું; એ ત્રણ કજિયાનાં છોરુ.

જવું જગન્નાથ ને થાક્યા પાદરમાંથી.

જાગ્યા ત્યારથી સવાર,

જુવાનીનું રળ્યું તે રાતનું દળ્યું.

જૂતિયાં ખાઈ—પર મખમલકી થી !

જે કોદરે કાળ ઊતર્યા, તે કોદરે હવે મીણા ચડ્યા !

જે ગામ જવું નહીં,તેનો મારગ શીદને પૂછવો ?

જે છાજે  તે છાજે,કાંઈ ગધેડા ઉપર નોબત બાજે ?

જેણે મૂકી લાજ તેને નાનું સરખું રાજ !

જેને ગાડે બેસે તેનાં ગીત ગાય.

જેનો આગેવાન આંધળો તેનું કટક કૂવામાં.

જે પાણીએ મગ ચડે તે પાણીએ ચડાવવા.

જે મોઢે પાન ચાવ્યાં તે મોઢે કોયલા ચવાય નહીં.

ઝાઝા હાથ રળિયામણા.

ઝાઝી કીડીઓ સાપને તાણે.

ઝાઝી વાતનાં ગાડાં ભરાય.

ઝાઝી સૂયાણીએ વેતર વંઠે.

ઝીણો પણ રાઈનો દાણો.

ટકાની તોલડી તેર વાનાં માગે.

ટકે શેર ભાજી ને ટકે શેર ખાજાં.

ટપટપનું કામ છે કે મંમંનું ?

ટીપેટીપે સરોવર ભરાય.

ઠોઠ નિશાળિયાને વતરણાં ઝાઝાં.

ડાહી સાસરે જાય નહીં ને ઘેલીને શિખામણ દે.

ડાહ્યા ભૂલ કરે ત્યારે ભીંત ભૂલે.

ડાંગે માર્યાં પાણી જુદાં ન પડે.

ડુંગરા દૂરથી રળિયામણ.

ડૂબતો નર તરણું ઝાલે.

તમાસાને તેડું નહીં.

તરત દાન  ને મહાપુણ્ય.

તીરથે સૌ મુંડાય.

તેજીને ટકોરો ને ગધેડાને ડફણાં.

 નહીં

ત્રેવડ ત્રીજો ભાઈ.

થઈને રહીએ તો પોતાનાં કરી લઈએ.

થૂંક્યું ગળાય નહીં.

થોરે કેળાં પાકે નહીં.

દલાલે દેવાળું  નહીં ને મસીદે ખાતર નહીં.

દાઝ્યા ઉપર ડામ ને પડ્યા ઉપર પાટુ.

દાઢીની દાઢી ને સાવરણીની સાવરણી.

દિગંબરનું ગામ, ત્યાં ધોબીનું શું કામ ?

દીવા તળે અંધારું.

દુકાળમાં અધિક માસ.

દુખનું ઓસડા દહાડા.

દુખે પેટ ને કૂટે માથું.

દુનિયા ઝૂકતી હૈ,ઝુકને વાલા ચાહીએ.

દૂઝણી ગાયની પાટુ પણ ખાવી પડે.

દૂધનો દાઝ્યો છાશ પણ ફૂંકીને પીએ.

દૂબળા ઢોરને બગાઈ ઝાઝી.

 દેખવું નહીં ને દાઝવું નહીં.

દેવું ત્યારે  વાયદો શો ?

દેશ તેવો વેશ.

દોઢ વાંક  વગર કજિયો થાય નહીં.

ધણીની એક નજર, ચોરની ચાર.

ધણીને કહેશો ઘા ને ચોરને કહેશો નાસ.

ધરતીનો છેડો ઘર.

ધરમ કરતાં ધાડ થઈ.

ધરમના કામમાં ઢીલા નહીં.

ધરમની ગાયનાં દાંત શા જોવા ?

ધીરજ્નાં ફળ મીઠાં.

ધોકે મારીને ધરમ કરાવાય નહીં.

ધોબીનો કૂતરો નહીં ઘરનો કે નહીં ઘાટનો.

નકલમાં અકલ નહીં.

નગારખાનામાં પિપૂડીનો અવાજ ક્યાં  સંભળાય.

ન બોલ્યામાં  નવ ગુણ.

નમે તે સૌને ગમે.

નવરો બેઠો નખ્ખોદ વાળે.

નવ્વાણું ઓસડ, સોમું ઓસડ નહીં.

નહીં મામા કરતાં કાણો મામો સારો.

નાક વાઢીને અપશુકન કરાવ્યું.

નાગાને લૂંટાયાનો ભો શો ?

નાહ્યા તેટલું પુણ્ય.

નેળનાં ગાડાં નેળમાં ન રહે.

પગ તળે બળે તે જુએ નહીં, ને લંકા ઓલવવા જાય.

પટોળે પડી ભાત, ફાટે પણ ફીટે નહીં.

પરણ્યા નહીં હોઈએ,પણજાનમાં તો ગયા હશું ને !

પરાણે પ્રીત થાય નહીં.

પહેલું સુખ તે જાતે નર્યા,

પહેલો સગો પાડોશી.

પંચ બોલે તે પરમેશ્વર.

પાઈની પેદાશ નહીં, ઘડીની નવરાશ નહીં,

પાકે ઘડે કાંઠા ન ચડે.

પાઘડીનો વળ છેડે.

પાડાને વાંકે પખાલીને ડામ.

પાડે પાડા લડે ને ઝાડનો ખો.

પાણી પહેલાં પાળ બાંધવી.

પાણીમાં રહેવું ને મગરથી વેર ?

પાણી વલોવ્યે માખણ ન નીકળે.

પારકાં છોકરાંને જતિ કરવાં !

પારકી આશ સદા નિરાશ.

પારકી મા કાન વીંધે.

પારકે ભાણે લાડવો મોટો.

પાંચેય આંગળી સરખી ન હોય.

પીળું એટ્લું સોનું નહીં,

પુત્રનાં લક્ષણ પારણામાંથી.

પૂછતાં પંડિત, લખતાં લહિયા.

પૂછ્તાં પૂછતાં લંકા જવાય.

પેટનો બ્ળ્યો ગામ બાળે.

પોદળો પડ્યો, ને ધૂળ લઈને ઊખડે.

ફરે તે ચરે.

બકરાંના વાડા હોય, સિંહના નહીં.

બકરું કાઢતાં ઊંટ પેઠું.

બધે સરખા બપોર.

બહુ દુખિયાને દુખ નહીં, બહુરુણિયાને રુણ નહીં.

બહુ બોલે તે બોળે.

બહુ ભૂખ્યા બે હાથે ખવાય નહીં.

બહેરો બે વાર હસે.

બળિયના બે ભાગ.

બાપ  તેવા બેટા ને વડ તેવા ટેટ.

બાર ગાઉએ બોલી બદલાય.

બાંધી મૂઠી લાખની.

બાંધે તેની તલવાર ને ગા વાળે ઈ અરજ્ણ.

બુંદકી બિગડી હોજસે સુધરે નહીં.

બે ઘરનો પરોણો ભૂખે મરે.

બેઠાની ડાળ કાપવી નહીં.

બોલે તેનાં બોર વેચાય.

બોલ્યું વાયરે જાય, લખ્યું લેખે થાય.

ભજે તેના ભગવાન, પાળે તેનો ધરમ.

ભણતાં પંડિત નીપજે, લખતાં લહિયો થાય.

ભણે તેની વિદ્યા.

ભણ્યો ભૂલે ને તારો ડૂબે.

ભાવતું હતું ને વૈદે કીધું.

ભીખનાં હાંડલં શીંકે ચડે નહીં.

ભૂલ્યા ત્યાંથી  ફરી ગણો.

ભેંસ આગળ ભાગવત.

ભેંસા ભાગોળે, છાશ છાગોળે ને ઘેર ધમાધમ.

ભેંસ્યું જે ઘડીએ માંદણામાં પડે તે ઘડી દેડકાં બિચારાં ઓવાળે ચડે.

મખમલની મોજડી માથે ન પહેરાય.

મણનું માથું જજો, પણ નવટાંકનું નાક ન જશો.

મન ચંગા તો કથરોટમાં ગંગા.

મન હોય તો માળવે  જવાય.

મનમાં પરણ્યા ને મનમાં રાંડ્યા.

મનોરથ માંધતાના, કરમા કઠિયારાનાં.

મરનારને ઊંચકનારની શી ફિકર ?

મરવું એમાં મુહરત શું ?

મસાણા ગયાં મડદાં  પાછાં ન આવે.

મહાદેવના ગુણ ઉમિયા જાણે.

માગ્યા ઘીનાં ચૂરમાં ન થાય.

માગ્યા વિના માયે ન પીરસે.

માથું કાપીને પાઘડી બંધાવવી.

માથું મુંડાવ્યે જતિ નહીં ને ઘૂમટો તાણ્યે સતી નહીં.

માથું વાઢીને ઓશીકે મૂકીએ, તોય કહેશે ખૂંચેછે.

માથુંસોંપ્યા પછી નાક—કાનની અધીર શી ?

માની ગાળ ને ઘીની નાળ.

માલ લૂંટીગયા,પણ ભરતિયું મારી પાસે છે !

મિયાં પડ્યા, પણ ટંગડી ઊંચી.

મીઠા ઝાડનાં મૂળ ન ખોદાય.

મુખમેં રામ, બગલમેં છૂરી.

મુલતવી રાખવાનાં માઠાં ફળ.

મૂઆ પહેલી મોકાણ શી ?

મૂઈ ભેંસના મોટા ડોળા.

મૂઠી વાવે ને ગાડું લાવે.

મૂરખને માથે શિંગડાં ન હોય.

મેશથી કાળું કલંક.

મોરનાં ઈંડાંને ચીતરવાં ન પડે.

મોસાળમં વિવાહ ને મા પીરસણે.

યથા રાજા તથા પ્રજા.

રંગનાં કૂંડાં ન હોય, ચટકાં હોય.

રાજાને ગમી તે રાણી, છાણાં વીણતી આણી.

રાત થોડી ને વેશ ઝાઝા

.રામનામે પથરા તરે.

રુણ નહીં તે રાજા.

રોગ આવે  ઘોડાવેગે ને જાય કીડી વેગે.

રોજ મરે તેને કોણ રુવે ?

રોતો જાય તે મૂવાની ખબર લાવે.

લક્કડકે લાડુ: ખાયગા વો પસ્તાયગા, નહીં ખાયગા વો ભી પસ્તાયગા.

લક્ષ્મી ચાંદલો કરવા આવે ત્યારે મોં  ધોવા ન જવાય.

લખાણું તે વંચાણું.

લપસ્યા તોયે ગંગામાં.

લાખની પાણ.

લાગ્યું તો તીર,નહીંતર તુક્કો.

લાપસી જીભે પીરસવી ત્યારે મોળી શી પીરસવી ?

લૂંટાયા પછી ભો શો ?

લોભિયા વસે ત્યાં ધૂતારા  ભૂખે ન મરે.

વખાણી ખીચડી દાંતે વળગી.

વગર બોલાવ્યું  બોલે તે તણખલાની તોલે.

વર મરો, કન્યા મરો, ગોરનું તરભાણું ભરો.

વળે તે ભાંગે નહીં.

વા જોઈને વહાણ હંકારવું.

વાડ ચીભડાંને ગળે.

વાડ વિના વેલો ન ચડે.

વાઘરી સારુ ભેંસ મરાતી હશે ?

વાર્યા ન વળે ને હાર્યા વળે.

વાવે તેવું લણે.

વાસીદામાં સાંબેલું ગયું !

વિનાશકાળે વિપરીત બુદ્ધિ.

વિશ્વાસે વહાણ ચાલે.

વેળુ પીલ્યે તેલ ન નીકળે.

વૈદ—ગાંધીનું સહિયારું.

વ્યાજમાં ડૂબે રાજ.

શિયાળ તાણે સીમ ભણી, કૂતરું તાણે ગામ ભણી.

શિર સલામત તો પઘડિયાં  બહોત

શૂરા આચારે,તો વેરી ઘા વખાણે.

શૂળીનું દુખ શૂળથી ટળ્યું.

શેઠની શિખામણ ઝંપા સુધી.

શેરડી વાંસે એરડી.

શેરને માથે સવાશેર.

સઈનો દીકરો જીવે ત્યાં સુધી સીવે.

સબસે બડી ચૂપ.

સંગ તેવો રંગ.

સંઘર્યો સાપ પણ કામ આવે.

સંપ ત્યાં જંપ.

સાચને નહીં  આંચ.

સાજાં ખાય અન્ન ને માંદા ખાય ધન.

સાત સાંધે ત્યાં તેર તૂટે.

સાપ ગયા ને લિસોટા રહ્યા.

સામો થાય આગ, ત્યારે આપણે થઈએ પાણી.

સાંભ્ળ્યાનો સંતાપ ને દીઠાનું ઝેર.

સિંહ  ભૂખે મરે પણ ખડ ન ખાય.

સીંદરી બળે પણ વળ ન મૂકે.

સુતારનું મન બાવળિયે.

સૂકાં ભેગું લીલું બળે,

સૂતો સાપ જગાડવો નહીં.

સૂરજ કાંઈ છાબડે ઢાંક્યો રહે ?

સૂરજ સામે ધૂળ ઉડાડીએ તો પોતાની આંખમાં પડે.

સૂંઠને ગાંગડે ગાંધી થવાય નહીં.

સો જો, પણ સોનો પાલનહાર ન જ્જો.

સો દહાડા સાસુના, તો એક દહાડો વહુનો.

સોના કરતં ઘડામણ મોંઘું.

સો સો ચુહા મારકે બિલ્લી ચલી હજકો.

સોનાની કટારી કેડમાં બંધાય, કાંઈ પેટમાં ખોસાય ?

સોનાની થાળીમાં લોઢાની મેખ.

સોનામાં સુગંધ ભળી.

સૌનો હાથ મોં ભણી વળે,

હાથ-કંકણને આરસી શું ?

હાથીના દાંત ચાવવના જુદા ને દેખાડવાના જુદા.

હાર્યો જુગારી બમણું રમે.

હિસાબ કોડીનો, બક્ષિસ લાખની.

હિંમતે મરદા તો મદદે ખુદા.

હીરો ઘોઘે જઈ આવ્યો ને ડેલે હાથ દઈ આવ્યો.

હું રાણી, તું રાણી, ત્યાં કોણ ભરે બેડે પાણી ?

 હૈયું બાળ્યા કરતાં હાથ બાળવા સારા.

હૈયે તેવું હોઠે.

હોઠ સાજા તો ઉત્તર ઝાઝા.

હોય તો ઈદ, ન હોય તો રોજા.

—————————————————————–